Aleksander Gierymski – poeta światła

Wykład Urszuli Król zorganizowany jako część programu edukacyjnego towarzyszącego wystawie „Aleksander Gierymski 1850 – 1901”, Muzeum Narodowe w Warszawie, 30 marca 2014 r. [57min]

Wykład towarzyszący wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie przybliżył biografię i artystyczne poszukiwania młodszego z braci Gierymskich – Aleksandra. Pani Urszula Król opowiedziała o początkach twórczości Aleksandra Gierymskiego, o jego studiach na Akademii Sztuki w Monachium, podróżach i wielkiej fascynacji Heleną Modrzejewską.

Urszula Król – historyk sztuki, edukator, wykładowca współpracujący z Działem Edukacji MNW.

Aleksander Gierymski to jeden z najwybitniejszych malarzy polskich. Tworzył w drugiej połowie XIX wieku, a swą realistyczną sztukę podporządkował zgłębianiu problematyki światła i koloru. Należał do pokolenia artystów, którzy świadomie zerwali z ustanowionym przez Jana Matejkę prymatem malarstwa historycznego, uznanego za domenę jednoczącą naród w kraju podzielonym między trzech zaborców. Różnorodna, bogata w wątki tematyczne twórczość Gierymskiego kształtowała się pod wpływem profesorów Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, a także w kręgu działającej tam polskiej kolonii artystycznej, której głównymi przedstawicielami byli Maksymilian Gierymski (starszy, przedwcześnie zmarły brat artysty), Józef Brandt, Adam Chmielowski (Brat Albert), Alfred Wierusz-Kowalski czy Władysław Czachórski. Aleksander Gierymski bardzo szybko wyzwolił się jednak z dominujących w malarstwie szkoły monachijskiej konwencji tematycznych i stylistycznych. Od wczesnej młodości wyróżniała go bezkompromisowa postawa eksperymentatora, narażonego na momenty zwątpienia zarówno w swoje umiejętności, jak i w słuszność obranej drogi twórczej, jednak wytrwale poszukującego własnych rozwiązań, uwrażliwionego na przemiany zachodzące w tym czasie w sztuce europejskiej. Gierymski jest uważany za jednego z najbardziej świadomych prekursorów realizmu w malarstwie polskim. Prowadzone przez niego eksperymenty w dziedzinie obserwacji zjawisk optycznych i ich rejestracji na płótnie, zwłaszcza w okresie pracy nad cyklem dzieł z kręgu Altany, zbliżyły go do poszukiwań impresjonistów. Natomiast pod koniec życia artysta w sposób intuicyjny nawiązał do problematyki symbolizmu, realizując takie dzieła, jak Morze, Wnętrze Bazyliki św. Marka w Wenecji czy Jezioro po zachodzie słońca.

Różnorodność gatunków występująca w malarstwie Aleksandra Gierymskiego oraz bogactwo środków warsztatowych, jakimi się posługiwał, sprawiają, że wystawa jego twórczości staje się interesująca zarówno dla szerokiej publiczności, jak i historyków czy krytyków sztuki. W jego oeuvre dominują: pejzaże, we wczesnym okresie twórczości sceny rodzajowe o stylizacji historycznej, w późniejszym ukazujące codzienne życie ówczesnych miast, a także studia portretowe charakterystycznych typów ludzkich. W tej kategorii mieszczą się przejmujące siłą wyrazu, pogłębione psychologicznie studia postaci do obrazu Trumna chłopska, a także wizerunek Żydówki z pomarańczami, utracony przez Muzeum Narodowe w czasie II wojny światowej i szczęśliwie odzyskany w 2011 roku. Obraz W altanie, a przede wszystkim zespół studiów plenerowych towarzyszących jego powstawaniu, to dzieła zaliczane do najwybitniejszych osiągnięć Gierymskiego. Były one pierwszą w twórczości artysty, tak świadomie i konsekwentnie przeprowadzoną próbą wykorzystania środków warsztatowych do przetransponowania na płótno wrażenia światła słonecznego i jego barwnych refleksów modelujących formy w naturalnej przestrzeni. Poczynając od powtórzonego w trzech wersjach kompozycyjnych (zachowały się tylko dwie) obrazu Święto Trąbek, emanującego nastrojem kontemplacyjnej zadumy, artysta kilkakrotnie powracał do zagadnienia światła studiowanego nad wodą w porze zmierzchu.

Znaczącą część spuścizny Gierymskiego stanowią pejzaże zarówno ze sztafażem postaciowym, jak też pozbawione obecności człowieka. Wśród nich wyróżnia się specyficzna grupa nokturnów miejskich powstałych w Monachium i Paryżu, które zwracają uwagę ogromną ekspresją kontrastów sztucznego światła lamp rozpraszającego gęsty mrok ulic czy placów, a pod względem warsztatowym świadczą o najdalej posuniętych eksperymentach w zakresie różnicowania materii malarskiej. Artysta tworzył również kompozycje przedstawiające wnętrza zabytkowych kościołów, niekiedy ożywione drobnymi postaciami ludzi, których obecność podkreśla nastrój modlitewnego skupienia i powagi. Tę różnorodność motywów odnajdujemy także w rysunkach, szkicach wykonanych tuszem i gwaszem oraz w studiach olejnych będących nieodzownym etapem opracowywania ostatecznej wersji dzieła.

Twórczość Aleksandra Gierymskiego oraz jego kontakty z grupą literatów i krytyków z redakcji czasopisma „Wędrowiec” odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu teoretycznych podstaw estetyki realizmu w sztuce polskiej. Dla Antoniego Sygietyńskiego i Stanisława Witkiewicza obrazy obydwu braci Gierymskich stały się istotnym argumentem w ich walce o uznanie walorów malarskich za najważniejsze kryterium decydujące o ocenie dzieła, a wraz z tym – o zrozumienie i uznanie przez społeczeństwo uniwersalnej wartości sztuki „nieobciążonej” żadną ideą, narodową, społeczną czy religijną. Aleksander Gierymski współpracował jako ilustrator z „Wędrowcem”, a także z innymi czasopismami warszawskimi: „Tygodnikiem Powszechnym”, „Kłosami”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Gierymski, który całe swoje życie podporządkował wyłącznie twórczości artystycznej, sam był tej twórczości najsurowszym recenzentem i krytykiem, który – niezadowolony z ostatecznej formy dzieła – potrafił z pełną świadomością je zniszczyć. Jest to jedna z przyczyn zachowania stosunkowo skromnej liczby jego prac, powstających w wyniku żmudnego, często długotrwałego procesu zmagania się z materią i formą malarską. Nie bez znaczenia jest fakt, że życie malarza upłynęło głównie za granicą – w Monachium, Rzymie, Paryżu – i tam, w kolekcjach prywatnych, pozostała zapewne część jego dorobku artystycznego. Wpisane w dramatyczne losy Polski dzieje rodzimego kolekcjonerstwa również przyczyniły się do tego, że po upływie stulecia możemy podziwiać jedynie fragment oeuvre tego wybitnego malarza, ale różnorodność i artystyczna jakość tych dzieł wciąż świadczą o mistrzostwie oka i pędzla.

***

Wystawa Aleksander Gierymski 1850–1901 (20 marca – 10 sierpnia 2014 r.)

Wystawą dzieł jednego z najwybitniejszych malarzy polskich drugiej połowy XIX wieku Muzeum Narodowe w Warszawie powraca do tradycji prezentacji twórczości artystów ze środowiska warszawskiego. Jest to pierwszy po 76 latach tak wszechstronny i kompletny pokaz dorobku artystycznego malarza, który był bohaterem wystawy inaugurującej w 1938 roku działalność Muzeum w nowym gmachu w Alejach Jerozolimskich.

Na wystawie prezentowana jest niemal cała dostępna spuścizna Aleksandra Gierymskiego – ok. 120 obrazów i szkiców olejnych, ok. 70 rysunków, jeden szkicownik, a także blisko 110 drzeworytów wykonanych według rysunków Gierymskiego oraz zespół fotografii modeli pozujących artyście. Większość prac pochodzi ze zbiorów MNW, pozostałe wypożyczono z osiemnastu muzeów polskich, dwóch instytucji zagranicznych oraz z wielu kolekcji prywatnych. Jest to pierwszy po 76 latach tak wszechstronny i kompletny pokaz dorobku artystycznego malarza.

Wokół słynnych dzieł – takich jak: Sjesta włoska, W altanie, Żydówka z pomarańczami (obraz odzyskany w 2011 r. dzięki staraniom MKiDN oraz funduszom przekazanym przez Fundację PZU), Święto Trąbek, Wieczór nad Sekwaną czy Wnętrze bazyliki św. Marka w Wenecji – zebrane zostały szkice przygotowawcze i studia plenerowe, a także inne prace o zbliżonej tematyce. Na wystawie, obok powszechnie znanych obrazów, znajdują się również dzieła pokazane publicznie po raz pierwszy od końca XIX wieku.

Wystawie towarzyszy bogaty program wydarzeń.

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

Podobne wykłady Kultura

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.