Lista odtwarzania:

Boże Ciało i ciała świętych – o znaczeniu kultu relikwii i Eucharystii dla sztuki średniowiecza

Po Galerii Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie zwiedzających oprowadził ks. dr Janusz Nowiński SDB – historyk sztuki, pracownik Instytutu Historii Sztuki UKSW. Spotkanie zorganizowane zostało w ramach wydarzeń towarzyszącym otwarciu Galerii. 2014 r. [1h22min]

Wieki średnie dały początek kultowi Ciała Chrystusa obecnego w Eucharystii oraz rozwinęły kult świętych relikwii, zapoczątkowany w chrześcijańskim antyku. Te dwa zjawiska, istotne dla duchowości i religijności średniowiecza, postrzegamy dziś jako źródło inspiracji dla bogatego zespołu dzieł sztuki. 

Posłuchaj oprowadzania w formie podcastu:

Gdybyśmy uruchomili naszą wyobraźnię i w nasze miejsca zaprosili autorów tych dzieł, a przede wszystkich tych dla których były wykonane, czyli dla ludzi średniowiecza, i zapytali czego nam zazdroszczą w tej wspaniałej galerii, okazałoby się zazdroszczą nam przede wszystkim niczym nieograniczonego dowolnego w czasie, bliskiego w kontakcie obcowania z wizerunkami świętych (…) eksponowanych w tych wspaniałych nastawach ołtarzowych, rzeźbach, figurach. W tym czasie gdy oni czcili i podziwiali ich nieziemskie piękno, mogli to robić z racji wielkich świąt i uroczystości. Te ołtarze skrzyniowe, szafiaste, tryptyki, poliptyki przez większość część roku były zamknięte, niedostępne oczom widzącym – powiedział ks. dr Janusz Nowiński SDB – historyk sztuki, pracownik Instytutu Historii Sztuki UKSW, kustosz zabytków dawnego opactwa w Lądzie.

Cz. I. [26min] Najbardziej czczoną w chrześcijaństwie relikwią są pozostałości Krzyża Świętego. W  326 roku cesarzowa św. Helena, matka cesarza Konstantyna Wielkiego, udała się do Ziemi Świętej w poszukiwaniu relikwii Chrystusowych. W opuszczonej cysternie w pobliżu Golgoty znalazła trzy krzyże, z których jeden zidentyfikowany został jako narzędzie kaźni Chrystusa. W kolejnych wiekach Krzyż Święty był dzielony na małe cząsteczki, które trafiały jako relikwie do kościołów w całym ówczesnym świecie – W Polsce cząstki relikwii posiada m.in. Sanktuarium Krzyża Świętego na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich oraz Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych w Katowicach. Warto wspomnieć, że każdy fragment drewna dotknięty relikwiami Krzyża Świętego także staje się relikwią. Pierwsze rzeźby pojawiające się w chrześcijaństwie mają związek z relikwiami, były bowiem ich oprawą.

Cz. II. [31min] Madonna z Ołoboku to jedna z najstarszych rzeźb maryjnych w Polsce. Do warszawskiego muzeum trafiła w 1931 roku z klasztoru cysterek w wielkopolskim Ołoboku, ufundowanego zapewne w XIII wieku. Rzeźba pochodzi prawdopodobnie z południa Francji. Ukazuje Marię z zasiadającym na jej łonie Dzieciątkiem. Oboje ukazani są w uroczystym znieruchomieniu, co spowodowało, iż na gruncie sztuki francuskiej zwie się je „majestatami” (majesté). W źródłach średniowiecznych pojawia się sporadycznie określenie Sedes Sapientiae – „Tron Mądrości”. Ten teologiczny termin, zaczerpnięty z wczesnośredniowiecznej liturgii i homiletyki, wyraża ideę Marii jako tronu Wcielonego Logosu – Mądrości Bożej. Wskazuje on na podstawową godność Marii – dogmat jej bożego rodzicielstwa, uchwalony na soborze w Efezie w 431 roku.

Ks. dr Janusz Nowiński przedstawił i zinterpretował  również Dyptyk Winterfeldów, monumentalny ołtarz z Pruszcza Gdańskiego oraz obraz „Maria, służebnica w świątyni”, a także omówił przyczyny powstawiania Jerozolim „zastępczych”, kalwarii rozsianych w chrześcijańskim świecie.

Cz. III. [24min] Średniowiecze zrodziło kult Eucharystii jaki kościół rzymskokatolicki przeżywa do dziś. Dla pierwszych chrześcijan Eucharystia była dziękczynieniem. Spotykając się na mszach dzieli się chlebem na pamiątkę zbawczej męki i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Możliwe było także zabieranie cząstek chleba do domów, a także wkładanie chleba do grobu zmarłych, jako „zaopatrzenie na drogę”, „podróż do Pana”.

Celebrowanie Eucharystii zrodziło w sztuce sakralnej nowe przedmioty i naczynia, m.in. monstrancje, w których przechowywany jest Najświętszy Sakrament. W tym okresie także zaczęto celebrować święta ściśle połączone z Eucharystią, m.in. Święto Bożego Ciała.

***

Ks. dr Janusz Nowiński SDB – historyk sztuki, pracownik Instytutu Historii Sztuki UKSW, kustosz zabytków dawnego opactwa w Lądzie. W swoich badaniach zajmuje się m.in. ikonologią sakralnego wnętrza oraz interpretacją funkcjonalną.

***

Najbogatszą i najbardziej różnorodną kolekcję sztuki średniowiecznej w Polsce, należącą do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, można oglądać w zupełnie nowej, wyjątkowej oprawie. Słynne dzieła – takie jak: Piękna Madonna z Wrocławia, Poliptyk Grudziądzki, Poliptyk Zwiastowania z Jednorożcem, Tryptyk z legendą świętego Stanisława Biskupa z Pławna czy monumentalny ołtarz z Pruszcza Gdańskiego – prezentowane są w nowoczesnej i atrakcyjnej dla współczesnego odbiorcy aranżacji.

W Galerii Sztuki Średniowiecznej MNW znajdują się głównie obiekty z okresu późnego średniowiecza (XIV-XVI w.), pochodzące z różnych regionów dzisiejszej Polski, a także kilka eksponatów z zachodu Europy. Są to dzieła, które pierwotnie przeznaczone były niemal wyłącznie do kościołów. Ekspozycja została zaprojektowana tak, aby widzowie mogli jak najlepiej zrozumieć rolę sztuki w życiu religijnym czasów średniowiecza – w epoce, w której nie istniało pojęcie sztuki we współczesnym znaczeniu. 
W galerii oglądać można imponujące ołtarze skrzydłowe, rzeźby zdobiące tzw. belki tęczowe, filary, jak również liczne obiekty mniejszych rozmiarów: sprzęty liturgiczne, ołtarzyki, obrazy i rzeźby przeznaczone do prywatnej modlitwy.

Prezentacja tak różnorodnych dzieł pozwala poznać niemal pełen obraz wielu dziedzin sztuki: malarstwa, rzeźby drewnianej, kamiennej 
i alabastrowej oraz rzemiosła artystycznego. Wbrew dotychczasowym podziałom na techniki, galeria przybliża widzowi średniowieczną kulturę wizualną, w której w przestrzeni świątyni istniały obiekty 
o zróżnicowanym charakterze. Warunki ekspozycji muzealnej nie oddadzą w pełni tego, jak pierwotnie funkcjonowały dzieła, ale sposób prezentacji powinien sprzyjać refleksji 
o funkcjach i sposobach niegdysiejszego operowania przedmiotami sztuki – powiedział Antoni Ziemba, kurator Zbiorów Dawnej Sztuki Europejskiej MNW – Na ekspozycji niemal wszystkie obiekty można obejść lub przynajmniej obejrzeć z tyłu. Ważne jest bowiem ukazanie materii dzieł, także ich rewersów, nieopracowanych i ujawniających surowe drewno bądź inny materiał. 

Celem ekspozycji jest też ukazanie zarówno zjawisk uniwersalnych, jak i typowych tylko dla niektórych regionów średniowiecznej Europy. W galerii prezentowane są ponadlokalne zjawiska sztuki XII-XV wieku, np. usamodzielnienie się rzeźby figuralnej od architektury w epoce romańskiej, środkowoeuropejska rzeźba z kręgu Madonn na Lwie, oraz tzw. międzynarodowy styl dworski, określany również jako piękny ok. 1400. Wiele włączonych do wystawy dzieł świadczy także o odrębnym charakterze ważnych dla Europy Środkowej regionów: Śląska 1440-1520 (wielkie, wieloskrzydłowe ołtarze, epitafia, tablice wotywne i dydaktyczne, droga krzyżowa), Małopolski, Wielkopolski i Kujaw 1440-1520 (ołtarze, obrazy dewocyjne) oraz Gdańska i regionu północnohanzeatyckiego 1420-1520 (z okazałymi ołtarzami z Hamburga i Pomorza).

Więcej na www.artinfo.pl

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

***

Najbogatszą i najbardziej różnorodną kolekcję sztuki średniowiecznej w Polsce, należącą do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, można już oglądać w zupełnie nowej, wyjątkowej oprawie. Słynne dzieła – takie jak: Piękna Madonna z Wrocławia, Poliptyk Grudziądzki, Poliptyk Zwiastowania z Jednorożcem, Tryptyk z legendą świętego Stanisława Biskupa z Pławna czy monumentalny ołtarz z Pruszcza Gdańskiego – prezentowane są w nowoczesnej i atrakcyjnej dla współczesnego odbiorcy aranżacji. Za projekt, pozwalający na nowo odkryć świat wyobrażeń sztuki średniowiecznej i wielość jej funkcji, odpowiada młody, utytułowany zespół warszawskiej pracowni architektonicznej WWAA.

Podobne wykłady Historia

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.