Debata o stosunkach polsko-litewskich „Prawdy, zmyślenia, interpretacje”

W wykładzie wprowadzającym do debaty były Prezydent Litwy Valdas Adamkus przypomniał historię relacji polsko-litewskich po 1989 r. Podkreślił, że gdy niepodległa Litwa nie była jeszcze oficjalnie uznana na arenie międzynarodowej to właśnie politycy polscy, którzy znali realną cenę demokracji i wolności (wśród nich znaleźli się Bronisław Geremek, Jacek Kuroń, Tadeusz Mazowiecki, Adam Michnik), udzielili młodemu państwu poparcia. Symbolem tych działań było porozumienie pomiędzy Solidarnością i Sąjūdisem w sprawie granicy polsko-litewskiej. W tym pierwszym okresie przywódcy obu krajów rozumieli doniosłość podstawowego i wyjściowego problemu, a mianowicie statusu Wilna. Polscy politycy postawili kropkę nad „i”, stwierdzając, że Wilno nieodwołalnie należy do Litwy.

Nie możesz obejrzeć wykładu? Posłuchaj podcastu:

Prezydent Valdas Adamkus podkreślił, że „wojna słów” w żadnym razie nie może warunkować współpracy polityczno-gospodarczej pomiędzy naszymi krajami. Wydaje się, że obecnie napięta sytuacja nie jest wynikiem politycznych uprzedzeń oraz niechęci, ale nieodpowiedzialnego rozgrywania interesów wewnętrznych. Zagadnienia mniejszości nie powinny hamować realizacji strategicznych wizji, trzeba więc żywić nadzieję, że znalezienie równowagi politycznej – również w sprawach kontrowersyjnych i trudnych – jest realną perspektywą.

W panelu dyskusyjnym udział wzięli:

Tomasz Nałęcz – doradca Prezydenta RP do spraw historii i dziedzictwa narodowego, Vladas Sirutavičius – pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Wileńskiego, Rimvydas Valatka – publicysta, sygnatariusz „Aktu Przywrócenia Państwa Litewskiego”, Jan Widacki – adwokat, dyplomata, były Ambasador RP w Wilnie. Debatę moderowała Renata Mieńkowska-Norkiene z Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Na początku debaty uczestnicy skupili się na zagadnieniu upolitycznienia wzajemnych relacji z wykorzystaniem argumentów historycznych. W istocie historia ma ogromny wpływ na stosunki polsko-litewskie w okresie ostatnich dwudziestu lat, gdyż argumenty wywiedzione ze sporów historycznych są dla polityków bardzo poręczną bronią w walce o wpływy. Niestety proces ten przyczynił się do polaryzacji stanowisk i braku spojrzenia krytycznego. Trzeba tu bez wątpienia większej ilości pragmatyzmu i racjonalizmu. Jak podkreślił Tomasz Nałęcz kłopot w stosunkach polsko litewskich polega na tym, że niektórzy politycy „żywią pokusę bezkarnego kłusownictwa w sytuacji bezpieczeństwa i spokoju”, odwołując się wyborczej arytmetyki i kalkulując zyski.

Nie ulega wątpliwości, że ostatnie konflikty polsko-litewskie są efektem zaprzestania regularnego i rozsądnego dialogu. Zmitologizowana historia, brak wzajemnych i bezpośrednich kontaktów, a także „wiedza” wykreowana przez media to fatalna mieszanka, która przyczynia się do antagonizowania postaw, nawet w świecie dyplomacji.

Rimvydas Valatka ocenił sytuację jako znacznie gorszą. Jego zdaniem stosunki polsko-litewskie nigdy nie były dobre, a ich stopniowe pogarszanie się jest w jakimś sensie naturalną i logiczną konsekwencją błędów społeczno-politycznych.

Tymczasem pragmatyka polityczna podsuwa konieczność kompromisu, gdyż antagonizmy polsko-litewskie wykorzystywane są przez stronę rosyjską, która prowadzi własną politykę i to bynajmniej nie w duchu demokratycznego dialogu. Z tego punktu widzenia porozumienie między Akcją Wyborczą Polaków na Litwie a Sojuszem Rosyjskim wzbudzać może pewną niechęć Litwinów, aczkolwiek przymierze to należy rozumieć także jako konsekwencję real politik. „Taka jest natura demokratycznego ustawienia progów wyborczych w stosunku do mniejszości narodowych w Litwie” – wskazał Tomasz Nałęcz.

Uczestnicy debaty zgodzili się jednak, że dobrym sposobem na stopniowe rozwiązanie polsko-litewskich nieporozumień jest ciągła, krytyczna analiza własnych poczynań oraz poszukiwanie odpowiedzialności raczej po swojej stronie, nie zaś obarczanie wyłączną winą najbliższych sąsiadów.

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.