Pastelistki. Hierarchia i płeć technik malarskich

Wykład Kamilli Pijanowskiej z Gabinetu Rycin i Rysunków MNW towarzyszący wystawie „Mistrzowie pastelu. Od Marteau do Witkacego”. Muzeum Narodowe w Warszawie, 3 grudnia 2015 [1h02min]

Kamilla Pijanowska, pracowniczka Gabinetu Rycin i Rysunków MNW, opowiedziała o miejscu pastelu w dziewiętnastowiecznej hierarchii technik artystycznych i przyczynach, dla których uważano go za technikę kobiecą. Prelegentka nakreśliła też portrety trzech polskich artystek malujących pastelami w II poł. XIX i I poł. XX w.: Emilii Dukszyńskiej-Dukszty, Marii Nostitz-Wasilkowskiej oraz Wandy Chełmońskiej. Wykład towarzyszył wystawie „Mistrzowie pastelu. Od Marteau do Witkacego. Kolekcja Muzeum Narodowego w Warszawie”.

Pastel w omawianym przez Kamillę Pijanowską okresie nie należał do najwyżej cenionych dzieł artystycznych. Do końca XIX w. obecne było silnie zakorzenione jeszcze w nowożytności pojęcie hierarchii tematów malarskich. Każdemu z nich przypisany był konkretny rozmiar płócien. Największe formaty wykorzystywane były do scen historycznych. Pastele powstawały na papierze o mniejszych rozmiarach, przez co nadawano im też mniejsze znaczenie.

Na marginalizację pastelu wpływała również istniejąca ówcześnie hierarchia technik artystycznych. Najwyżej ceniona była rzeźba, później malarstwo olejne. Choć rewolucyjni krytycy sztuki, jak np. Stanisław Witkiewicz, buntowali się przeciwko takim ocenom, to większość cytowanych przez prelegentkę recenzentów uważało pastel za technikę łatwiejszą, pozwalającą ukryć niedostatki talentu twórcy.

Pastel byl jednocześnie uważany za techniką kobiecą. Przytaczani przez Kamillę Pijanowską krytycy postrzegali pastel za formę, która ze względu na subtelność i delikatność lepiej oddaje twarze kobiece niż męskie. Te ostatnie zdaniem recenzentów lepiej prezentowały się na obrazach olejnych, które oddawały ich siłę i wyrazistość.

Pozycja pastelu wzrosła pod koniec XIX stulecia. Choć punktem odniesienia dla malarstwa pastelowego były wciąż obrazy olejne, to pastele zaczęły być coraz silniej obecne na prezentowanych w Polsce wystawach. Przyczyniły się do tego m.in. trzy przedstawione przez prelegentkę pastelistki, należące do różnych pokoleń: Emilia Dukszyńska-Dukszta (1837-1898), Maria Nostitz-Wasilkowska (1858-1922) oraz Wanda Chełmońska (1899-1971).

Warto również pamiętać, że osiągnięcia kobiet artystek były ważne ze względu na sprawę kobiecą, czyli walkę kobiet o prawo do wyższego wykształcenia, godnej pracy i decydowania o sobie. Walkę, która na serio rozpoczęła się w drugiej połowie XIX wieku (…) Każda kobieta, która dzięki swojej pracy, determinacji i talentowi osiągnęła sukces, stawała się jednocześnie przykładem, że kobieta może – tak samo jak mężczyzna – być artystą i obywatelem – podkreśliła na zakończenie swojego wykładu Kamilla Pijanowska.

Więcej w załączonym filmie. Zapraszamy do oglądania.

***

Mistrzowie pastelu
Od Marteau do Witkacego. Kolekcja Muzeum Narodowego w Warszawie

29 października 2015 – 31 stycznia 2016

Wystawa będzie prezentacją pastelu – techniki bardzo atrakcyjnej wizualnie, ujawniającej raz swe oblicze malarskie, a raz rysunkowe. Na ekspozycji zostanie pokazanych blisko 250 pasteli z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, które – z uwagi na swą delikatność i wrażliwość na uszkodzenia mechaniczne – nie są wypożyczane, ani też na co dzień eksponowane. Ta unikatowa, trwająca tylko trzy miesiące, wystawa czasowa będzie pierwszą w Polsce tak szeroką prezentacją dzieł pastelowych, a zarazem wyjątkową okazją do zapoznania się ze studyjnymi zbiorami Muzeum Narodowego w Warszawie.

Ideą autorów wystawy jest prezentacja pastelu od jego początków po pierwszą połowę XX wieku, z zaakcentowaniem roli tego medium w dziejach sztuki polskiej. Będzie to również okazja do przybliżenia różnych aspektów artystycznych, socjologicznych, konserwatorskich i kolekcjonerskich związanych z tą techniką.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajdują się reprezentatywne zespoły pasteli, począwszy od przykładów z pierwszego „złotego wieku” tej techniki, przypadającego na czasy stanisławowskie (m.in. prace Louisa François Marteau i Anny Rajeckiej), aż po dzieła polskich mistrzów tej techniki (Aleksander Orłowski, Władysław Ślewiński, Teodor Axentowicz, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański, Kazimierz Mordasewicz, Olga Boznańska, Kazimierz Stabrowski, Jan Rembowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Wacław Borowski). Wyjątkowy na tle muzealnych zbiorów polskich jest zespół pasteli wybitnych artystów europejskich, m.in. Christiana Wilhelma Ernsta Dietricha, Élisabeth Louise Vigée-Le Brun, Jeana-François Milleta, Pierre’a Puvis de Chavannes’a, Adolpha Menzla, Maxa Liebermanna.

Niewątpliwą atrakcją wystawy będzie pokazywany pierwszy raz w Polsce od czasów dwudziestolecia międzywojennego, powstały w 1907 roku, „Skarbiec wawelski” Leona Wyczółkowskiego. To jedyny w swoim rodzaju – nie tylko w skali sztuki polskiej, ale i europejskiej – cykl będący pastelową „inwentaryzacją” skarbów krakowskiej katedry.

Ekspozycja będzie poprowadzona chronologicznie i tematycznie, z położeniem nacisku na takie wątki jak sztuka kobieca, sztuka salonowa czy sztuka portretu. Wystawę dopełni prezentacja nieznanego szerszej publiczności zjawiska recepcji pasteli w grafice, czyli poszukiwania technik oddających efekty artystyczne malarstwa pastelowego, które wiązało się z osiemnastowieczną „modą na pastele” i oczekiwaniami kolekcjonerów XIX i początku XX wieku.

Muzeum przygotowało bogaty program wydarzeń edukacyjnych. Podczas licznych wykładów i spotkań towarzyszących wystawie zwiedzający poznają historię pastelu, a także sylwetki najwybitniejszych europejskich i polskich mistrzów tej techniki. Warsztaty pozwolą odkryć, również w praktyce, tajniki tworzenia pastelowych obrazów. Zapraszamy do zapoznania się z pełnym programem wydarzeń towarzyszących wystawie oraz do korzystania z zestawu audioprzewodników dostępnych na stronie internetowej MNW.

Kuratorki wystawy: Anna Grochala, Joanna Sikorska

źródło: mnw.art.pl

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

Podobne wykłady Kultura

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.