Sesja dwudziestolecia w rocznicę powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego – wystąpienie Krzysztofa Skubiszewskiego

Normalizacja stosunków z ZSRR, uregulowanie sprawy granicy polsko-niemieckiej oraz integracja Polski z Zachodem to najważniejsze zagadnienia w polityce zagranicznej, przed jakimi stanął powołany we wrześniu 1989 roku rząd Tadeusza Mazowieckiego. O ich realizacji opowiedział prof. Krzysztof Skubiszewski, szef MSZ w rządzie pierwszego niekomunistycznego premiera po wojnie podczas sesji z okazji 20-lecia powołania jego gabinetu.

Polecamy w wersji podcastu:

Nadrzędnym celem polityki zagranicznej rządu Mazowieckiego było uczynienie z Polski państwa suwerennego, niezależnego od ZSRR. Dlatego obawiano się w Warszawie, jak Moskwa zareaguje na przemiany demokratyczne w Polsce. Skubiszewski zaznaczył, że o ile ostatni przywódca ZSRR Michail Gorbaczow nie zamierzal interweniować w Warszawie, to niewiadomą było, jako zachowają się jego oponenci w Moskwie. – Polska była w swojej emancypacji wówczas osamotniona, dlatego dla zyskania na czasie działaliśmy rozsądnie i stopniowo – zaznaczył były szef MSZ.

Zawirowania międzynarodowe

Skubiszewski podkreślił, że rząd Mazowieckiego działał w zmiennej sytuacji geopolitycznej. Już w listopadzie 1989 roku, wobec upadku muru berlińskiego, stanął przed perspektywą zjednoczenia RFN i NRD. Rodziło to możliwość potwierdzenia przez Berlin powstałej po II wojnie światowej granicy na Odrze i Nysie, ale rodziło zagrożenie w relacjach z ZSRR. Moskwa była bowiem gwarantem zachodniej granicy Polski, co groziło ingerencją Sowietów w jej wewnętrzene sprawy. – Żadnych gwarancji sowieckich, a później rosyjskich dla Polski nie można było dopuścić. Kto bowiem gwarantuje pewien stan, ten uzyskuje wgląd w sprawę danego państwa w taki czy inny sposób – mówił o ówczesnych obawach Warszawy były szef MSZ. Ostatecznie sprawę udało się załatwić dla Polski pozytywnie w toku konferencji 2+4 (NRD, RFN, Francja, USA, Wielka Brytania, ZSRR).

Rozwiązanie kwestii granicy zachodniej umocniło pozycję Warszawy w relacjach z Moskwą. Pozwoliło to na silniejszy nacisk na wycofanie wojsk sowieckich z Polski. Nota w tej sprawie została skierowany do ZSRR w sierpniu 1990 roku. Jednocześnie Warszawa starała się nawiązywać odrębne relacje z republikami ZSRR. Skubiszewski odwiedził Litwę, Ukrainę i Białoruś. Ale już wcześniej, w marcu 1990 roku, rząd Mazowieckiego poparł deklarację Rady Najwyższej Litwy o przywróceniu niepodległości. – Cała polityka dwutorowa, z jednej strony ZSRR, z jednej strony republiki dała początek polityce polskiej wobec jej  wschodnich sąsiadów. Powiem nawiasem, że była to zupełna nowość w ówczesnej polityce europejskiej – podkreślił były szef MSZ.

Skubiszewski mówił także o strategii Polski w sprawie rozwiązania Układu Warszawskiego. Warszawa stała na stanowisko, że powinno do tego dojść za zgodą wszystkich sygnotariuszy. – Aczkolwiek nie wykluczałem także możliwości wystąpienia z Układu wcześniej przez trzy państwa, mianowicie Czechosłowację, Węgry i Polskę – wspominał były szef MSZ.

Droga do integracji z Zachodem

Jednocześnie podejmowano wysiłki na rzecz instytucjonalnej integracji Polski z Zachodem. W wyniku zjednoczenia Niemiec Polska stała się sąsiadem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzedniczki Unii Europejskiej). Warszawa liczyła na pomoc zachodniego sąsiada w tym względzie. – Nadszedł czas, i to czyniłem bardzo konsekwentnie, by mówić o wspólnocie interesów polsko-niemieckich – wspominał Skubiszewski. Zaznaczył jednocześnie, że niemożliwością było wówczas otwarte zabieganie o członkostwo w NATO. Co prawda Czechosłowacja i Węgry podejmowały inicjatywy dyplomatyczne w tym względzie, ale spotkało się to z jednoznacznie negatywną reakcją. – Ja czegoś takiego dla Polski nie chciałem – podkreślil były szef MSZ. Warszawa zabiegała natomiast, by Sojusz zaangażował się w działania na rzecz niepodleglości reformujących się państw Europy Środkowo-Wschodniej.

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.