Wspomnienia z Faras. Dr Stefan Jakobielski

Rozmowa Katarzyny Kobyleckiej z Polskiego Radia z dr. Stefanem Jakobielskim, uczestnikiem misji archeologicznej w Faras. Muzeum Narodowe w Warszawie, grudzień 2014 r. [39min]

Dr Stefan Jakobielski, wieloletni kierownik polskiej misji archeologicznej w Starej Dongoli, podzielił się wspomnieniami i opowiedział o narodzinach nubiologii i rozwoju polskich badań archeologicznych w Sudanie.

Polskie odkrycia w Faras legły u podstaw nowej dyscypliny naukowej – nubiologii. Dziś jest obecna i rozwijana w wielu środowiskach muzealnych i uniwersyteckich w Niemczech, Anglii, Francji, Szwajcarii, Egipcie, Sudanie i Stanach Zjednoczonych, a także w Polsce. Warto ocenić wyniki badań w Faras z obecnej perspektywy, po 60 latach polskich i międzynarodowych badań w Nubii.

Zabytki kultury i sztuki nubijskiej z okresu chrześcijańskiego do zbiorów muzealnych trafiły dzięki polskim archeologom uczestniczącym w wielkiej międzynarodowej akcji ratowania pozostałości dawnych kultur Doliny Nilu. Dzięki pracom badawczym prowadzonym na terenie starożytnego ośrodka miejskiego Faras odkryto dobrze zachowane ruiny kościoła katedralnego z VIII wieku. Jego ściany były pokryte wspaniałymi malowidłami o tematyce religijnej pochodzącymi z VIII–XIV wieku. Dziś malowidła te można obejrzeć w Galerii Faras – największej w Europie ekspozycji sztuki nubijskiej.

***

Dr Stefan Jakobielski jest nubiologiem, współpracownikiem prof. Kazimierza Michałowskiego na misji w Faras i jego następcą na wykopaliskach w Starej Dongoli.W roku 2002 otrzymał Order Obu Nilów z Gwiazdą – najwyższe sudańskie odznaczenie, jakie może otrzymać cudzoziemiec, przyznawane przez Prezydenta Sudanu w uznaniu zasług dla archeologii i kultury tego kraju. Otrzymał również medal Polonia Restituta oraz Order Odrodzenia Polski. Dr Stefan Jakobielski i dr Bogdan Żurawski otrzymali z rąk Dyrektora Sudańskiej Służby Starożytności medale za zasługi w ratowaniu dziedzictwa kulturowego. Obaj też zostali uhonorowani przez władze prowincji Dongola (Medżlis) dyplomami za zasługi w badaniach przeszłości regionu.

***

Galeria Faras jest jedyną w Europie i wyjątkową w skali światowej ekspozycją zabytków kultury i sztuki nubijskiej z okresu chrześcijańskiego. Do zbiorów muzealnych trafiły one dzięki polskim archeologom uczestniczącym w latach 60-tych ubiegłego wieku w objętej patronatem UNESCO wielkiej międzynarodowej akcji ratowania pozostałości dawnych kultur Doliny Nilu. Dzięki pracom badawczym prowadzonym na terenie starożytnego ośrodka miejskiego Faras w pobliżu granicy sudańsko-egipskiej odkryto dobrze zachowane ruiny kościoła katedralnego z VIII wieku. Jego ściany były pokryte wspaniałymi malowidłami o tematyce religijnej pochodzącymi z VIII–XIV wieku. 67 przedstawień malarskich, a także wiele innych dzieł faraskich znajdujących się w MNW, stanowi dziś największy i najcenniejszy zespół zabytków archeologicznych pochodzących z wykopalisk prowadzonych za granicą, jaki kiedykolwiek udało się pozyskać do polskich zbiorów muzealnych.

Jesienią 2014 roku Galeria Faras została udostępniona widzom w nowej aranżacji, a bezcenne dzieła prezentowane są według nowego scenariusza. W części sali zaprojektowanej tak, by oddawała nastrój panujący w historycznym wnętrzu sakralnym, znajdują się malowidła rozmieszczone podobnie jak w faraskiej świątyni. Oglądając je, można posłuchać oryginalnych koptyjskich śpiewów liturgicznych. Dzięki multimediom, dla których przeznaczona została specjalna przestrzeń, zwiedzający – także z dysfunkcjami wzroku i słuchu – zapoznają się z dziejami Nubii chrześcijańskiej, architekturą, malowidłami katedry, a także z ich ciekawą ikonografią. Prezentowana w ramach ekspozycji cyfrowa rekonstrukcja wnętrza katedry w technologii stereoskopowej 3D pozwoli nam po raz pierwszy od ponad tysiąca lat wejść do nubijskiej świątyni. Dzięki nowoczesnej animacji i grafice komputerowej zobaczymy prezbiterium, nawy, kaplice i przedsionek w sposób pozwalający zrozumieć pierwotne rozmieszczenie malowideł, którymi na przestrzeni wieków pokrywano ściany kościoła. Film pokaże nie tylko dzieła, które znalazły się w Muzeum Narodowym w Warszawie, ale również te, które trafiły do Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. Ekspozycję wzbogacą pokazy filmów archeologicznych oraz fotografii archiwalnych wykonanych podczas prac wykopaliskowych w latach 60. ubiegłego wieku.

Otwarciu Galerii Faras towarzyszy bogaty program wydarzeń edukacyjnych: wieczorne spotkania czwartkowe, warsztaty familijne i pokazy filmowe. O sukcesach polskiej archeologii przypomną znani archeolodzy, wykładowcy, konserwatorzy i badacze.

Autorami projektu architektonicznego przebudowy i modernizacji Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego są Mirosław Orzechowski i Grzegorz Rytel.

Otwarcie Galerii Faras zostało objęte honorowym patronatem UNESCO oraz honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) prof. Małgorzaty Omilanowskiej.


 

Skarby zatopionej pustyni

Galeria Faras jest jedyną w Europie ekspozycją średniowiecznego malarstwa nubijskiego z Doliny Nilu. 67 malowideł z okresu od VIII do XIV wieku pochodzi z kościoła katedralnego biskupów Faras, dużego ośrodka miejskiego w średniowiecznym królestwie Nobadii, na obszarach dzisiejszego Sudanu. Około 548 roku władcy Nobadii, kontrolujący terytoria pomiędzy I a III kataraktą, przyjęli chrzest z rąk misjonarzy przysłanych z Konstantynopola przez cesarzową Teodorę. W VII wieku w Faras, noszącym wówczas nazwę Pachoras, wzniesiona została pierwsza katedra, prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym w VIII wieku stanął kościół odkryty przez polskich archeologów uczestniczących w Kampanii Nubijskiej.

Była to wielka międzynarodowa akcja ratowania zabytków dawnych kultur, którym groziło zalanie wodami Jeziora Nasera, sztucznego zbiornika, jaki miał powstać po ukończeniu budowy Wysokiej Tamy w egipskim Asuanie. Malowidła odkryte przez pracującą w Faras ekipę polskich archeologów, wykonane na tynku techniką tempery, zostały zdjęte ze ścian przez konserwatorów z MNW i od 1972 roku były udostępnione publiczności wraz z elementami dekoracji architektonicznej katedry, jak też innych kościołów i budowli w Faras, epitafiami miejscowego duchowieństwa, a także wieloma cennymi znaleziskami z tego stanowiska, m.in. naczyniami ceramicznymi z miejscowych warsztatów.

W nowej aranżacji zabytki ze starszego kościoła, wzniesionego w 1. ćw. VII wieku w tym samym miejscu, w którym sto lat później zbudowano katedrę, będą pokazane w pierwszej części sali, przy wejściu. Tu stanie również makieta katedry umożliwiająca zapoznanie się z jej architekturą, a także topograficznym układem malowideł znajdujących się w muzealnych zbiorach. Dalej, w wydzielonym pomieszczeniu, planowana jest projekcja filmu w technologii 3D ukazującego zrekonstruowaną katedrę, a także filmów poświęconych osobie prof. Kazimierza Michałowskiego, wybitnego polskiego archeologa, odkrywcy faraskiej świątyni i twórcy Galerii Faras. Tam też będzie można uzyskać szczegółowe informacje na temat Nubii, katedry, malowideł ściennych i ich ikonografii oraz polskich wykopalisk w Faras.

W dalszej części sali znajdą się malowidła pochodzące głównie z klatki schodowej, westybulu północnego i ścian zewnętrznych kościoła, m.in. przedstawienie św. Merkuriusza zabijającego cesarza Juliana Apostatę, wizerunek Matki Boskiej z małym Chrystusem na rękach oraz detale dekoracji architektonicznej budowli meroickich (IV w. p.n.e – IV w. n.e.), postmeroickich (IV–VI w. n.e.) oraz kościołów w Faras. W gablocie przy przejściu do sali głównej będą prezentowane zabytki znalezione w grobowcach biskupów – unikatowy zespół świadectw związanych z obyczajami pogrzebowymi nubijskiego wyższego duchowieństwa. W następnej sali, oddającej atmosferę wnętrza sakralnej budowli, znajdą się niemal wszystkie malowidła ścienne z naw i kaplic katedry, pokazane w układzie zbliżonym do oryginalnego rozmieszczenia w kościele. Odtworzony zostanie wystrój narteksu, z którego do Muzeum trafiła większość malowideł, a także nawy północnej, skąd pochodzi m.in. piękny wizerunek św. Anny, oraz dwóch kaplic po południowej stronie kościoła, gdzie znajdował się m.in. portret pustelnika Amone i wizerunki nubijskich biskupów Petrosa i Marianosa.

Uzupełnieniem ekspozycji malowideł są gabloty z naczyniami ceramicznymi wytwarzanymi w Nubii i importowanymi z Egiptu koptyjskiego oraz z drobnymi znaleziskami pochodzącymi z polskich wykopalisk w Faras, Starej Dongoli, a także z okolic IV katarakty, którym także groziło zalanie wodami innego sztucznego zbiornika budowanego na Nilu w tym rejonie. W kilku gablotach znajdą się także zabytki koptyjskie pochodzące m.in. z polskich wykopalisk w Edfu i Tell Atrib w Egipcie oraz najcenniejsze dzieła sztuki bizantyńskiej ze zbiorów Muzeum.

W jednej z sal planowana jest również niewielka ekspozycja krzyży: etiopskich, egipskich, ruskich i rosyjskich, huculskich i ukraińskich, prezentująca ogromną różnorodność form i dekoracji krzyża jako przedmiotu służącego celom kultu liturgicznego i pobożności prywatnej chrześcijan w różnych regionach świata.

Koncepcja merytoryczna galerii: Bożena Mierzejewska
Projekt aranżacji: Mirosław Orzechowski, Grzegorz Rytel
Kurator Zbiorów Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej: Alfred Twardecki

Źródło: www.mnw.art.pl

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

Podobne wykłady Kultura

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.