Wzrost popularności skrajnej prawicy w Europie. Przykład Polski i Węgier

Posłuchaj wykładu w formie podcastu:

W debacie udział wzięli Andrea Petõ, Łukasz Jurczyszyn, Rafał Pankowski. Spotkaniu towarzyszył pokaz filmów dokumentalnych Tomasa Rafy.

Nie wolno nam dziś mówić o problemie skrajnej prawicy ograniczając się do kontekstu nacjonalizmów krajowych. Trzeba koniecznie uwzględniać perspektywę globalnego kryzysu demokracji. Skrajna prawica to nie są już wyłącznie oderwane od siebie grupki pijanych kibiców, wykrzykujących wulgarne hasła. To problem strukturalny, a polegający na tym, że poglądy nacjonalistyczne stały się dla wielu mieszkańców Europy atrakcyjna alternatywa polityczną – powiedziała Andrea Pető w czasie debaty, która odbyła się w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

W spotkaniu wzięli udział:

Andrea Pető – historyczka i socjolożka, profesorka na Uniwersytecie Środkowoeuropejskim w Budapeszcie, gdzie pełni funkcję dyrektorki gender studies. Zajmuje się historią społeczną i polityką pamięci w Europie Środkowej, politycznym ekstremizmem, studiami na holokaustem oraz feminizmem. Ostatnio pod jej redakcją ukazała się książka Jewish Intellectual Women in Central Europe 1860-2000 (2012).

Łukasz Jurczyszyn – socjolog, adiunkt w Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, członek Centrum Badania Solidarności i Ruchów Społecznych IS UW, współpracuje z Collegium Civitas. Bada konflikty i ruchy społeczne, nacjonalizm, rasizm, przemoc, zwłaszcza w sporcie w Polsce, Francji i Rosji.

Rafał Pankowski – socjolog i politolog, doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor Collegium Civitas, zastępca redaktora naczelnego magazynu „Nigdy Więcej”. Autor książek: Gdzie kończy się patriotyzm… Z dziejów polskich grup faszyzujących 1922-1992 (Bydgoszcz 1993), Neofaszyzm w Europie Zachodniej: zarys ideologii (Warszawa 1998), Rasizm a kultura popularna (Warszawa 2006) oraz The populist radical right in Poland: the patriots (Londyn 2010).

Prowadzący spotkanie Rafał Pankowski zauważył, że wprawdzie wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego przyczyniły się do pewnego rozkwitu koniunktury na debaty o wzroście nastrojów skrajnie prawicowych w całej Europie, jednak jest to zagadnienie o wiele szersze, wzmacniające atmosferę zagrożenia, przemocy i strachu. Najbardziej niepokojąca jest popularność owych nastrojów wśród ludzi młodych, zarówno tych, którzy posiadają prawo wyborcze, jak i w grupie osób pomiędzy 13 a 19 rokiem życia.

Andrea Pető podkreśliła, że jedynym sposobem na zaradzenie tej sytuacji byłby powrót do poważnego potraktowania wartości europejskich, zwłaszcza zaś zasady równości, którą należałoby ponownie przywrócić do łask. Jej społeczna klęska jest najboleśniejszym świadectwem klęski projektu europejskiego, która nie tylko zmusza do zadawania pytań o sens wspólnoty, ale ponadto skłania do istotnych przewartościowań. Choćby tradycyjna kategoria subkultury przestaje być nośna przy analizie współczesnych przemian społeczno-politycznych. Zwolennicy skrajnych ugrupowań potrafią sprawnie nawiązywać kontakty, czytają książki, posługują się językami obcymi, stosują narzędzia komunikacji masowej – przede wszystkim zaś nie są niezdecydowani; przeciwnie, doskonale wiedzą, co czynić, domagają się jedynie głosu. Ci młodzi ludzie negocjują w swoim imieniu alternatywną formę Europy – powiedziała badaczka.

Z kolei Łukasz Jurczyszyn zasugerował konieczność interdyscyplinarnego pogłębiania zasadniczego problemu, choćby poprzez kształtowanie kontrdyskursu wobec partii politycznych oraz środowisk nieformalnych. Być może skrajne postawy wśród młodzieży są efektem zagospodarowania niezadowolenia społecznego wobec „establishmentu”. Co więcej – jak wskazują badania socjologiczne – sukces polityczny skrajnych ugrupowań, poza pewnymi wyjątkami (np. Grecja), przekłada się na obniżenie niekontrolowanej agresji społecznej. Trzeba jednak uważnie obserwować tzw. miękki ekstremizm, którego niebezpieczeństwo polega na rozmyciu granic społecznej akceptacji oraz permanentnym podważaniu porządku demokratycznego.

W istocie rzeczy paradoksalna „internacjonalizacja nacjonalizmu” zmusza do wyjścia poza kontekst narodowy ku obszarom analizy globalnej i poszukiwaniu nowych formuł ideowej narracji, stawiających wprost kwestię inności, obcości, różnicy.  

Źródło: www.geremek.pl
***

Debaty lemkinowskie to spotkania mające na celu przybliżenie oraz popularyzację dokonań prof. Rafała Lemkina (żył w latach 1900-1959) – polskiego prawnika, żydowskiego pochodzenia, autora pojęcia „genocide” („ludobójstwo”). Rafał Lemkin jest autorem Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku.

W 1921 roku Rafał Lemkin jako student prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie przeczytał informację prasową o procesie toczącym się w Berlinie. Sprawa dotyczyła zabójstwa Talata Paschy – osmańskiego ministra spraw wewnętrznych, współodpowiedzialnego za ludobójstwo Ormian, który został zastrzelony w roku 1921 przez ormiańskiego zamachowca w Berlinie.

Rafał Lemkin jako młody student prawa, nie mógł zrozumieć dlaczego Ormianin, który zabil osmańskiego ministra ma proces podczas gdy osoby odpowiedzialne za ludobójstwo Ormian nie były pociągnięte do odpowiedzialności. Krótka notka prasowa stała się punktem wyjścia do dyskusji wokół pojęcia suwerenności państwa skonfrontowanych z etycznym postulatem pociągnięcia państw do odpowiedzialnośći za popełnianie masowych zbrodni. Badania te oraz doświadczenie antysemityzmu oraz nazizmu w okupowanej Europie, doprowadziły Rafała Lemkina do sformułowania definicji ludobójstwa.

Mimo wybitnej roli jaką Rafał Lemkin odegrał w historii prawa międzynardowego oraz historii powszechnej pozostaje on postacią praktycznie w Polsce nieznaną.

Cykl debat Fundacji stawia sobie za cel zmianę tej sytuacji. Debaty lemkinowskie nie ograniczają się do komentowania dorobku naukowego prof. Lemkina lecz próbują umieścić jego koncepcje i intelektualne dziedzictwo jako punkt wyjścia do debaty o współczesnym świecie.

Jest to sytuacja co najmniej zawstydzająca, że taka postać nie jest obecna w encyklopediach i kompendiach na temat prawa międzynarodowego. Życzyłbym sobie, aby w Polsce powstała monografia na jego temat – mówił prof. Adam Daniel Rotfeld na otwarciu pierwszej debaty.

Debaty lemkinowskie organizowane przez Centrum im.profesora Bronisława Geremka

***

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.