Wzrost popularności skrajnej prawicy w Europie – przykład Ukrainy i Rosji

Posłuchaj debaty w formie podcastu:

15 kwietnia 2014 roku odbyło się inauguracyjne spotkanie w ramach nowego cyklu debat lemkinowskich, który poświęcony został wzrostowi popularności skrajnej prawicy w Europie. Mimo odmiennego kontekstu społeczno-politycznego, w poszczególnych częściach Europy fenomen wzrastającej popularności prawicowego ekstremizmu wydaje się wspólny dla całego kontynentu. Krytyczny namysł nad przyczynami tego zjawiska, jego różnymi uwarunkowaniami oraz sposobami jego zapobiegania wydaje się obecnie niezbędny. Tematem pierwszej dyskusji w ramach cyklu była sytuacja w Europie Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy.

– Majdan i Antymajdan tworzyli ludzie, którzy bardzo często formułowali te same zastrzeżenia wobec władz ukraińskich, odnosząc je do wysokiego poziomu korupcji, czy też sytuacji ekonomicznej i społecznej swoich rodaków. Jednakże swoje wątpliwości rozstrzygnęli już całkowicie odmiennie. Działacze Majdanu opowiadali się za zbliżeniem europejskim w imię większego obszaru wolności. Ich przeciwnicy preferowali tu przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa pod czujnym okiem Rosji – powiedział Anton Shekhovtsov w czasie debaty, która odbyła się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego

W spotkaniu wzięli udział:

Vasyl Cherepanyn – doktor filozofii, szef Centrum Badań nad Kulturą Wizualną w Kijowie. Redaktor ukraińskiego wydania „Krytyki Politycznej”. Wykładowca na wydziale studiów nad kulturą Uniwersytetu Narodowego „Akademia Mohylańska” w Kijowie.

Alina Polyakova – pracowniczka naukowa w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Bernie. W ramach przygotowań do dysertacji doktorskiej na Uniwersytecie Berkeley, California przeprowadziła wywiady z ponad stu radykalnie prawicowymi aktywistami partii Swoboda oraz z przedstawicielami nacjonalistycznych subkultur z Galicji, Wołynia oraz Kijowa. Obecnie pracuje nad książką na temat ewolucji ukraińskiej radykalnej prawicy.

Anton Shekhovtsov – doktor nauk politycznych. Główny redaktor serii “Explorations of the Far Right”, pracownik w grupie „Radicalism and New Media” na Uniwersytecie Northampton, członek zespołu redakcyjnego „Journal of Comparative Fascist Studies”.

Dyskusję prowadziła Ludwika Włodek – adiunkt w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz publicystka.

W Ukrainie istnieje problem ekstremizmu prawicowego, skrajna partia Swoboda tworzy koalicję rządową. Mimo, że obecność ukraińskiej prawicy we władzach państwa jest cynicznie wykorzystywana i rozgrywana przez władze rosyjskie, temat ten zasługuje na poważną debatę. Punktem wyjściowym do dyskusji może być artykuł ukraińskiego historyka Wasyla Rasewycza pod tytułem W przyszłość bez Swobody

Uczestnicy panelu zwrócili uwagę na paradoksalną sytuację skrajnej prawicy ukraińskiej, która zaangażowała się w rewolucję Euromajdanu w Kijowie, pomimo swojego antyeuropejskiego nastawienia. Okazuje się, że podstawowa cecha charakterystyczna ruchu – historycznie uzasadniony antyimperializm – został tu utożsamiony z proeuropejskim odwrotem od wpływów rosyjskich. Anton Shekhovtsov podkreślił, że partia Swoboda jest wprawdzie głęboko antyeuropejska i antydemokratyczna, ale jednocześnie jej elektorat sprawia wrażenie bardziej liberalnego niż elektorat partii, sytuujących się w centrum i po lewej stronie sceny politycznej.

Skrajna prawica ukraińska o proweniencji etnicznej jest środowiskiem bardzo zróżnicowanym: od skonfliktowanych i konkurujących ze sobą frakcji, poprzez grupy subkulturowe, skończywszy wreszcie na partiach politycznych. Jak wskazała Alina Polyakova neonazistowski stereotyp działacza owych środowisk zupełnie nie odpowiada rzeczywistości – radykalizmu nie da się tutaj sprowadzić do paramilitarnego sposobu ubierania się. Są to ludzie młodzi, wykształceni, władający językami obcymi, którzy znaleźli się w oku rewolucyjnego cyklonu nie z powodów politycznych, lecz raczej przyjacielsko-towarzyskich – stwierdziła badaczka.

Vasyl Cherepanyn zaznaczył, że Swoboda to jedyna skrajna partia prawicowa, która odegrała rolę w okresie po tzw. „pomarańczowej rewolucji”, została jednak strukturalnie podporządkowana aktualnej sytuacji politycznej. W ówczesnym politycznym bagnie doszło do „negatywnej legitymizacji” Partii Regionów, która wykreowała skrajnie negatywny wizerunek konkurencji – zaznaczył szef Centrum Badań nad Kulturą Wizualną w Kijowie. Tymczasem obecnie poziom poparcia dla ugrupowań ekstremalnych waha się na poziomie ok. 4%. Zatem, czy sukces Euromajdanu zwiększył akceptację dla ekstremizmu prawicowego w społeczeństwie ukraińskim? Nie da się ukryć, że bez przemocy nie udałoby się obalić władzy Janukowycza – dodał Vasyl Cherepanyn – I choć na Majdanie byli antysemici, to – paradoksalnie – nie było tam antysemityzmu.

Uczestnicy panelu uwypuklili także społeczny charakter protestów na Ukrainie. Euromajdan był prawdziwą rewolucją, której przyczyną bezpośrednią okazała się powszechna chęć poparcia umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Był to typowy przykład procesu radykalizacji politycznej całego społeczeństwa. Normalni, zwykli ludzie przyszli i uczynili to, o czym intelektualiści, teoretycy i naukowcy jedynie marzyli.

W drugiej części debaty uczestnicy panelu odpowiadali na pytania publiczności. Zastanawiano się nad kwestią antypolonizmu ukraińskiego protestu, nad oskarżeniami płynącymi z Kremla pod adresem ukraińskiego społeczeństwa jako skłonnego do faszyzmu i nietolerancji, czy też nad zagadnieniem utrzymania zdobyczy Euromajdanu w kontekście działań wojska rosyjskiego na Krymie.