Tam, gdzie nie sięga prawo. Burgrabiowie Makowicy i ich rozbójnicza działalność na pograniczu polsko-węgierskim w XV-XVI wieku
Wykład Aleksandra Dąbrowicza w ramach konferencji Pogranicza. Tygiel kultur czy beczka prochu? [22 kwietnia 2024 r.]
Posłuchaj wykładu w formie podcastu:
W XV i XVI wieku pogranicze polsko-węgierskie stanowiło rejon pełen napięć, handlowych szlaków, ale i chaosu, gdzie prawo miało ograniczoną władzę. W takich warunkach wyłoniły się grupy, które wykorzystywały te luki władzy i słabość administracyjną regionu do prowadzenia rozbójniczej działalności. Szczególnie znanym przykładem są burgrabiowie Makowicy, którzy swoją siedzibę mieli na zamku Plavec (lub Makovica) w dzisiejszej Słowacji.
Zamek Makowica – centrum władzy i rozbójniczej działalności
Zamek Makowica (w języku węgierskim Makovica) znajdował się w strategicznym punkcie w Karpatach, kontrolując ważne szlaki handlowe łączące Polskę z Węgrami. Te szlaki były nie tylko kluczowe dla handlu solą, winem i futrami, ale również stanowiły potencjalne źródło dochodów dla tych, którzy potrafili narzucić swoją dominację. Burgrabiowie, zarządcy zamku, początkowo pełnili funkcje obronne i administracyjne. Jednak z czasem ich działalność zaczęła przybierać charakter bardziej rabunkowy niż ochronny.
Rozbójnicy pod płaszczem prawa
Burgrabiowie Makowicy byli formalnie przedstawicielami władz królewskich Królestwa Węgier, co nadawało im pewną legitymizację. Jednakże ich położenie na odludziu i słabe mechanizmy kontrolne sprawiały, że z czasem zaczęli prowadzić działania, które bardziej przypominały działalność bandycką. Zajmowali się napadami na karawany kupieckie, pobieraniem wymuszeń oraz rabunkiem dóbr na szlakach handlowych.
W tamtym okresie struktura władzy była luźna, a stosunki feudalne dawały magnatom i zarządcom zamków znaczną autonomię. Burgrabiowie często znajdowali się w sytuacji, w której mogli działać niemal bezkarnie, szczególnie na obszarach peryferyjnych. Pogranicze polsko-węgierskie, ze względu na swój górzysty i trudno dostępny teren, było idealnym miejscem do takich działań.
Polsko-węgierskie napięcia i reakcje na rozbójnictwo
Rozbójnicza działalność burgrabiów Makowicy była źródłem napięć między Polską a Węgrami. Polska szlachta i kupcy wielokrotnie składali skargi na działalność bandytów związanych z Makowicą. Rządy obu krajów próbowały przeciwdziałać tym praktykom, organizując wyprawy zbrojne lub żądając od burgrabiów podporządkowania się prawu królewskiemu. Jednakże sukces takich działań był ograniczony – burgrabiowie często posiadali własne wojska, a ich twierdza była trudna do zdobycia.
Społeczne i ekonomiczne skutki rozbójnictwa
Działalność burgrabiów Makowicy znacząco wpływała na życie mieszkańców pogranicza. Kupcy, rolnicy i podróżni żyli w ciągłym strachu przed napadami, a koszty handlu znacząco wzrastały ze względu na konieczność ochrony towarów. Jednocześnie lokalna ludność często znajdowała się w dwuznacznej sytuacji – niektórzy mogli korzystać z rozbójnictwa, handlując zdobytymi dobrami lub otrzymując wsparcie od burgrabiów w zamian za lojalność.
Upadek rozbójnictwa i koniec burgrabiów Makowicy
Z biegiem czasu rozwój administracji królewskiej oraz wzmocnienie władzy centralnej doprowadziły do zmniejszenia autonomii lokalnych władców, takich jak burgrabiowie Makowicy. W XVI wieku działania zbrojne przeciwko rozbójnikom oraz zmiany w strukturze zarządzania regionem sprawiły, że ich działalność zaczęła tracić na znaczeniu. Twierdza Makowica przestała być symbolem rozbójnictwa, a okolice stopniowo podporządkowano prawu królewskiemu.
Dziedzictwo burgrabiów Makowicy
Historia burgrabiów Makowicy to przykład zjawiska typowego dla wielu obszarów Europy w średniowieczu i wczesnej nowożytności, gdzie granice państwowe były nie tylko miejscem styku kultur, ale również obszarami konfliktów, chaosu i bezprawia. Ich działalność ukazuje, jak słabość administracji oraz trudności geograficzne mogły prowadzić do rozwoju zorganizowanego rozbójnictwa, które pozostawia trwały ślad w historii regionu.
Aleksander Dąbrowicz – prezes Studenckiego Klubu Międzyepokowych Badań Historycznych Uniwersytetu Warszawskiego
Patronem wydarzenia było Muzeum Historii Polski.
Organizatorem konferencji było Studenckie Koło Naukowe Historyków UW – najstarsze koło na Uniwersytecie Warszawskim. Rok założenia 1916.