Wartości kulturowe wsi województwa lubuskiego. Problematyka ochrony i zagrożenia
Wystąpienie dr Barbary Bielinis-Kopeć, lubuskiej wojewódzkiej konserwator zabytków, Konferencja „Dziedzictwo wsi lubuskiej i dolnośląskiej”, 16 października 2015 [19min]
Posłuchaj wykładu w formie podcastu:
W Lubuskiem znajduje się 1297 zespołów wsi, z czego aż 526 zostało ujętych w ewidencji zabytków. Wojewódzki Konserwator Zabytków 33 spośród nich wskazał jako stanowiące szczególny zasób kulturowy. Na ich wyjątkowość składają się przede wszystkim historyczne układy przestrzenne oraz zachowane elementy regionalnego stylu architektonicznego. O problematyce ich ochrony opowiedziała podczas konferencji „Dziedzictwo wsi lubuskiej i dolnośląskiej – wiedza, dobre praktyki, wyzwania” dr Barbara Bielinis-Kopeć, lubuska konserwator zabytków.
Barbara Bielinis-Kopeć skupiła się na zmianach, jakie w obszarze ochrony zabytków wprowadza weszła niedawno w życie nowela prawa budowlanego. Dotyka ona obiektów i zespołów, które nie są wpisane do rejestru zabytków, a jedynie ujęte w ich gminnej ewidencji. Przed zmianą prawa każda zgoda na budowę nowego budynku lub przebudowę starego wymagała konsultacji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Jak podkreśliła Barbara Bielinis-Kopeć, urząd konserwatorski mógł wpływać dzięki temu nie tylko na zachowanie oryginalnego wyglądu historycznych obiektów, ale też na kształt nowo powstających – nakazując np. aby kąt nachylenia ich dachów odpowiadał innym istniejącym już w danej miejscowości.
Nowe prawo budowlane a ochrona zabytków
Po nowelizacji ustawy większość prac budowlanych wymaga jedynie zgłoszenia. Lubuska konserwator zabytków wymieniła cały szereg zmian niewymagających konsultacji, które mogą doprowadzić do degradacji zabytkowego charakteru poszczególnych budynków, a także całych zespołów urbanistycznych. Na mocy nowej ustawy konsultacji nie wymagają docieplenia i remonty elewacji oraz wymiany pokrycia dachów i stolarki okiennej. Prowadzić to może do przesłaniania wartościowych elewacji i detali architektonicznych, a także zastępowania ceramicznej dachówki blachodachówką oraz historycznej stolarki okiennej i drzwiowej współczesnymi produktami z PCV.
Zagrożone są również historyczne układy przestrzenne miejscowości. Bez konsultacji można przebudować drogę (jeśli prace nie są związane z jej poszerzaniem), instalować urządzenia reklamowe, przebudowywać urządzenia wodne i stawiać ogrodzenia (jeśli ich wysokość nie przekracza 2,2 metra). Skutkować to może usuwaniem historycznej nawierzchni traktów komunikacyjnych (np. kocich łbów), likwidacją stawów i grobli oraz rozprzestrzenianiem się nieestetycznych betonowych płotów. Osobnym zagrożeniem dla zachowania lokalnego dziedzictwa kulturowego są zmiany cywilizacyjne – stare chałupy są opuszczane przez właścicieli i niszczeją pozostawione same sobie.
Zadania dla samorządu i organizacji pozarządowych
Barbara Bielinis-Kopeć wskazała na ważna rolę w ochronie historycznej przestrzeni kulturowej, jaka przypada organizacjom pozarządowym oraz lokalnym władzom. Te pierwsze powinny zlecać prace dokumentujące lokalne dziedzictwo oraz uświadamiać o jego znaczeniu mieszkańców. Samorządowcy winni z kolei uchwalać miejscowe plany zagospodarowania oraz tworzyć parki kulturowe, które pomogą zachować istniejącą tkankę historyczną. Konserwator może bowiem chronić teraz skutecznie tylko obiekty i zespoły wpisane do rejestru zabytków, a ten katalog jest ograniczony.
***
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.