Lista odtwarzania:

„Mark Rothko, malarz żydowski” – wykład Isy’ego Morgenszterna

Wykład wykład Isy’ego Morgenszterna – reżysera filmu dokumentalnego o Marku Rothko zakończył wystawę „Mark Rothko. Obrazy z National Gallery of Art w Waszyngtonie”. Muzeum Narodowe w Warszawie, 1 września 2013 r. [1h33min]

Posłuchaj wykładu w formie podcastu:

Koniec XIX i pierwsza połowa XX wieku były świadkami narodzin wielu żydowskich artystów, w tym malarzy – m.in. Chagalla, Modiglianiego, Pascina, Soutine’a, Kikoïne’a – w większości pochodzących z terenów Europy Wschodniej. Stwierdzenie, że urodzony na Łotwie w 1903 roku Mark Rothko jest artystą żydowskim, może się zatem wydać banalne.

W wypadku Rothki, dla którego nic nie było proste, jest to jednak informacja myląca. Urodzony w zasymilowanej rosyjskiej rodzinie był on zarazem oświeconym poszukującym Absolutu Żydem, jak i wybitnym znawcą judaizmu – religii stworzonej przez kulturę zasadniczo odcinającą się od tego, co uniwersalne. Pomiędzy tymi dwiema drogami – Żyda egzystującego w świecie lokalnych, lecz zasymilowanych tradycji i życia zanurzonego w judaizmie jako „myśli” czy też sposobie postrzegania świata, a szerzej także „sztuki” – jest olbrzymia przepaść. Rothko, który znał obydwie drogi, wybrał jedną z nich. Wykorzystywał język codzienny, aby wyrazić to, co judaizm ma do powiedzenia sobie i światu. Takie właśnie jest przesłanie jego twórczości, czyniące ją tak złożoną i tajemniczą.

Cz. I. W pierwszej części wykładu Isy Morgernsztern śledzi życie Marka Rothki, które można podzielić na trzy okresy. W dzieciństwie, już jako trzyletnie dziecko Rothko uczęszczał do ortodoksyjnej żydowskiej szkoły. W wieku 20 lat, kiedy przebywał w Stanach Zjednoczonych pisał poezję w języku hebrajskim, a kilka lat późnej na zlecenie byłego rabina wykonywał ilustracje do Pisma Świętego. Już wtedy jego wiedza na temat judaizmu była znaczna. Interesował się judaizmem chasydzkim, ale był Żydem nowoczesnym, nietradycyjnym.  Jedna z tez poruszana przez Isy’ego Morgenszterna mówi, że Rothko nigdy nie chciał być postrzegany jako artysta, ale w swoich dziełach wyrażał się jako Żyd  i jako Żyd chciał być postrzegany.

Okres życia twórczego dzielony jest na dwa okresy: przełom nastąpił w latach 1946-1949, kiedy Rothko porzuca surrealizm i sztukę wieloformatową na rzecz abstrakcjonizmu.

Cz. II.  Za początki zwracania się Rotkhi ku abstrakcjonizmowi uznaje się rok 1945. Wtedy malarz pisze do swojego przyjaciela Barnetta Newmana: „przyjąłem na siebie problem dalszej konkretyzacji swoich symboli co przysparza mi nie lada bólu głowy, ale jednocześnie czyni moją pracę tym bardziej podniecającą”. Nagły zwrot w twórczości spowodowany był działaniami wojennymi w Europie i Holocaustem. Wtedy także Rothko ponownie zwrócił się ku judaizmowi. Sam o sobie nie pozwalał mówić „abstrakcjonista”, ale „materialista”. Da niego barwy i kolory nie ograniczały się tylko do wzrokowego wrażenia. Kolory i barwy były dla Rothki aktorami, osobami  a płótno – swego rodzaju ograniczoną ramą. Relacje między tymi elementami były dla Rothki kluczowe.

Cz. III. Wagę, powagę i majestat – to czujemy wobec dzieł Rotki, chociaż nie korzystał on bezpośrednio z symboliki judaistycznej w sztuce. Do swoich obrazów pozostawiał instrukcje: jak na nie patrzeć i z jakiej odległości. Według Rothki kontakt z Bogiem powinien odbywać się na płaszczyźnie horyzontalnej (czyli przed oczami lub w umyśle), a nie wertykalnej (czyli wzrokiem ku górze). W ostatniej części wykładu Isy Morgensztern nawiązał również do filozofii Emanuela Levinasa, filozofa, który przelał na papier to, co Rothko malował na płótnie. Levinas i Rothko byli prawie rówieśnikami, obaj urodzili się w żydowskich rodzinach w krajach nadbałtyckich.

***

Isy Morgensztern – urodził się w Paryżu w rodzinie żydowskiej polsko-litewskiego pochodzenia. W swoim życiu zawodowym był odpowiedzialny za francuskie narodowe teatry w Paryżu i Tuluzie, kanały telewizyjne (FR3, ARTE) i produkcję wielu filmów dokumentalnych. Wyreżyserował kilka filmów o sztuce („Mark Rothko. An Abstract Humanist”), judaizmie („Bible Unearthed” o biblijnej archeologii) i filozofii („Emmanuel Levinas”).Od ponad trzydziestu lat wykłada również filozofię i historię religii monoteistycznych.

***

W Muzeum Narodowym w Warszawie od 7 czerwca do 1 września 2013 r. miała miejsce wystawa „Mark Rothko. Obrazy z National Gallery of Art w Waszyngtonie”. Była to pierwsza w Polsce monograficzna prezentacja znakomitego współtwórcy szkoły nowojorskiej, znanego przede wszystkim z wielkoformatowych abstrakcji określanych jako „malarstwo pól koloru”. Wystawa tego wielkiego mistrza sztuki XX wieku zamyka Rok Jubileuszowy 150-lecia Muzeum Narodowego w Warszawie pod Honorowym Patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego.

Mark Rothko – urodzony jako Marcus Rothkowicz 25 września 1903 roku w Dźwińsku w Rosji (dawniej Dyneburg, obecnie Daugavpils na Łotwie), w 1913 roku wyemigrował z rodziną do Ameryki. Tam ukończył szkołę w Portland, w stanie Oregon, następnie studiował w Yale, aż w końcu osiadł w Nowym Jorku czasów wielkiego kryzysu. Należał do pokolenia, które stworzyło wielką sztukę amerykańską, interesował się filozofią, muzyką i teorią sztuki, był również stałym bywalcem świetnych muzeów nowojorskich. Otacza go legenda mrocznego mistrza – Rembrandta swoich czasów, a jego obrazy biją dziś rekordy cenowe na międzynarodowych rynkach sztuki, jednak w Polsce pozostaje dotąd niemal nieznany.

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

Podobne wykłady Kultura

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.