Czy Tadeusz Peiper był papieżem awangardy? Dr Piotr Rypson w rozmowie z Adrianą Prodeus

dr Piotr Rypson, wicedyrektor ds. naukowych i kurator Zbiorów Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Warszawie, w rozmowie z Adrianą Prodeus, animatorką, dziennikarką, redaktorką programu „WOK. Wszystko o kulturze”, nadawanego w TVP2 [1h26min]

Posłuchaj rozmowy w formie podcastu:

Piotr Rypson, wicedyrektor ds. naukowych i kurator Zbiorów Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Warszawie, rozmawiał o życiu i twórczości Tadeusza Peipera z Adrianą Prodeus, animatorką, dziennikarką, redaktorką programu „WOK. Wszystko o kulturze” nadawanego w TVP2. Wywiad towarzyszył wystawie „Papież awangardy. Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Polsce, Europie”.

Rozmówcy dyskutowali, na czym polegała oryginalność Peipera jako krytyka sztuki. Poszukiwali też w jego biografii ludzi i wydarzeń, które go ukształtowały. Poruszyli również wątek mizoginii, która cechowała Peipera w relacjach z kobietami. Uczestnicy rozmowy nie ominęli tematów związanych z wyborami ideowymi i politycznymi krytyka. W tym kontekście przypomniany został m.in. wątek jego konfliktu ze środowiskiem skamandrytów, w efekcie którego nazwał Jarosława Iwaszkiewicza „idiotą”.

Rozmówcy omówili też mniej znany okres w biografii autora manifestu „Miasto, masa, maszyna”. Tadeusz Peiper, z pochodzenia Żyd, po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę musiał uciekać z Krakowa do Lwowa. Tam, podobnie jak inni polscy inteligenci, zostaje aresztowany przez NKWD, i wywieziony później w  głąb ZSRR. Wówczas zaczął już popadać w chorobę psychiczną. Z opresji uratowała go Wanda Wasilewska, działaczka komunistycznego Związku Patriotów Polskich, do którego krytyk wstąpił. Jak wyjaśnił jednak Rypson, Peiper nie współpracował czynnie z komunistami, był postrzegany za szaleńca i odpchany. Część wojny spędził w Gruzji, ale nic na ten temat nie opublikował. Po powrocie do Polski, w przeciwieństwie do innych literatów, nie objął żadnego stanowiska w nowych władzach.

Osoby, które miały styczność z Peiperem w okresie między jego powrotem do kraju a śmiercią w 1969 r., opisują go jako osobę zdradzającą oznaki choroby psychicznej, ale wciąż żywą i interesujacą. Rybson podkreślił jednak, że wszystko są to „relacje z odległości”, bo krytyk nikogo wówczas już do siebie nie dopuszczał i cierpiał na manię prześladowczą. Nowe światło na biografię Peipera mogą rzucić liczne pozostawione przez niego manuskrypty. Ich publikacja może nastąpić jednak dopiero, gdy minie 70 lat od jego śmierci.

***

Wystawa „Papież awangardy. Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Polsce, Europie” prezentuje artystyczne relacje awangardowej sztuki i literatury początków XX wieku, za punkt odniesienia przyjmując twórczość Tadeusza Peipera, wybitnego poety, krytyka i teoretyka sztuki. Przygotowana wspólnie z hiszpańskim środowiskiem kulturalnym, w którym niegdyś aktywnie działał Peiper, podkreśli artystyczne i kulturalne związki obu krajów.

Tadeusz Peiper znany jest w Polsce jako najbardziej prominentna postać środkowoeuropejskiej awangardy i założyciel „Zwrotnicy” (1922). Niewiele osób wie o jego związkach ze środowiskiem awangardy hiszpańskiej i hiszpańskojęzycznej. Lata 1915-1920 spędził Peiper w Madrycie, w otoczeniu silnie związanym z hiszpańskim ultraizmem. W tym czasie w stolicy Hiszpanii przebywali Robert i Sonia Delaunay, Guillermo de Torre,  Vicente Huidobro, rodzeństwo Jorge Luis i Norah Borges, Rafael Barradas, a także Polacy – Józef Pankiewicz, Jan Wacław Zawadowski i związani z ultraistami Władyslaw Jahl oraz Marian Paszkiewicz. Peiper – debiutujący jako autor szkiców literackich i dziennikarz wiodących czasopism (El Sol, La Lectura, España i La Publicidad) – utrzymywał także kontakty z Manuelem Azañą czy José Ortegą y Gassetem.

Autorzy wystawy poprowadzą widza przez Paryż 1914 roku, kosmopolityczne, artystyczno-literackie środowisko Madrytu lat 1915-21, poprzez formistyczny i futurystyczny Kraków ku awangardowym utopiom artystycznym i cywilizacyjnym lat 1920-tych aż po ich kres i narastanie katastrofizmów poprzedzający wybuch II wojny światowej. Pokażemy towarzyszący tym procesom żywiołowy rozwój komunikacji i kultury masowej.

Chcemy unaocznić artystyczne alianse i efekty współpracy Peipera z wybitnymi twórcami awangardowymi. W „Zwrotnicy” publikowali Władysław Strzemiński i Kazimierz Malewicz; książki i poezje Peipera ilustrowali Juan Gris, Mojżesz Kisling, Fernand Léger i inni. Pokażemy obrazy, grafiki, rzeźby twórców europejskiej awangardy: obok prac wspomnianych już Malewicza, Grisa,  Légera, Strzemińskiego – dzieła Vytautasa Kairiūkštisa, Francisco Boresa, Alberta Gleizesa, Louisa Marcoussisa, Leona Chwistka, Tytusa Czyżewskiego, Tymona Niesiołowskiego, Leona Dołżyckiego, Henryka Stażewskiego, Katarzyny Kobro, Marka Włodarskiego, Mieczysława Bermana. Towarzyszyć im będzie prezentacja awangardowych wydawnictw i filmów.

Wystawie towarzyszą bogaty program wydarzeń edukacyjnych, pokaz tematyczny w Cyfrowym MNW, publikacja książkowa zawierająca artykuły znawców dzieła i biografii Tadeusza Peipera oraz badaczy europejskich ruchów awangardowych pierwszych dziesięcioleci XX wieku, a także płyta z muzyką z serii Kolekcja Muzeum Narodowego.

Kuratorzy wystawy: dr Piotr Rypson we współpracy z Moniką Poliwką i Juanem-Manuelem Bonetem.

Od 18 września do 6 listopada 2015 wystawa będzie prezentowana w Real Academia de Bellas Artes de San Fernando w Madrycie.

Więcej na www.mnw.art.pl

***

Nagranie jest własnością Wszechnica.org.pl oraz Muzeum Narodowego w Warszawie. W sprawie jego dalszego wykorzystania prosimy o kontakt.

Podobne wykłady Kultura

Komentarze

Partnerzy

Lista zapisanych wykładów jest aktualnie pusta.